Van Heinde en Verre: Notities van een terugkomer #45
Het was zoeken naar de klanken van het carillon. Tussen alle gekraak en gepiep op de korte golf, en tussen vele exotisch klinkende talen uit alle windstreken, was het zaak op je radiootje de juiste frequentie te vinden van Radio Nederland Wereldomroep. Zo’n tien minuten voor het begin van de uitzendingen slingerde die de scherpe carillontonen de ether in. Wist je ze te vinden, dan was je thuis.
‘Merck toch hoe sterck nu int werck sich al steld!’ luidde de oorspronkelijke regel van het carillonlied. Een oude nationalistische tekst, met aardig wat verkeerde vrienden. Maar dat alles wisten de meeste luisteraars van de Wereldomroep waarschijnlijk niet. Het ging erom dat je in het buitenland, in een tijd waarin het internet nog niet bestond, op de korte-golfradio, iets kon meekrijgen van het nieuws uit het thuisland.
Ik weet het nog uit mijn tijd in Midden-Amerika, in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Later, als correspondent, mocht ik elders zo nu en dan zelf een bijdrage leveren. Dat geeft me nog altijd een goed gevoel. De Wereldomroep stond in het buitenland ook bij niet-Nederlanders in hoog aanzien. Maar dat had typisch genoeg helemaal niets met de uitzendingen in het Nederlands te maken.
Integere lui
RNW, ook bekend als Radio Netherlands Worldwide, verzorgde namelijk ook uitzendingen in vele andere talen, grote en kleine. Als internationale Nederlandse publieke omroep kende het, net als de NOS, journalistieke onafhankelijkheid. En door de berichtgeving in niet-Nederlandse talen ondersteunde het indirect ook mensen in landen met repressieve regimes. Op die manier beschikte Nederland over aanzien en soft power.
Aan dit alles moest ik deze week terugdenken, toen ik las hoe het regime-Trump in de Verenigde Staten ook de eigen internationale publieke omroepen de nek wil omdraaien. Zoals de Voice of America (VOA), een zender die ooit is opgericht om tegenwicht te bieden aan nazi-propaganda. Ik heb in de loop der jaren diverse VOA-collega’s ontmoet en ben met hen opgetrokken, zowel Amerikanen als ‘lokale’ medewerkers.
Integere lui, doorgaans. Maar dus niet in de optiek van de huidige Amerikaanse president en zijn satellietenafschietende vriend Elon Musk. Medewerkers van de VOA, of Radio Free Europe en andere instanties, zouden spionnen, linkse gekkies, of alletwee zijn. Hun overkoepelende bureau, het US Agency for Global Media, dient ontmanteld te worden.
Fatsoenslijst
Het doet sterk denken aan het vergelijkbare vonnis dat eerder is geveld over de Amerikaanse ontwikkelings- en noodhulporganisatie USAid, een ander sterk voorbeeld van soft power. Ik heb talloze keren, in vluchtelingenkampen in Afrikaanse landen en elders, de zakken USAid met graan en andere producten gezien. ‘A gift from the American people’, stond er dan bij. Anders gezegd: Amerikaanse producenten verdienden gewoon zelf aan die overheidshulp.
Zoals dat ook voor Nederland gold, toen ontwikkelingssamenwerking en noodhulp nog niet van de fatsoenslijst waren afgestreept. Nederland werd daarvan ook zelf economisch beter, en daarmee is weinig mis.
Laat ons niet naïef zijn. Via clubs als VOA en USaid heeft de Amerikaanse overheid natuurlijk altijd ook haar eigen geopolitieke agenda scherp in de gaten gehouden. Naastenliefde is leuk en aardig, maar America First is gewoon al bijna 250 jaar het motto. En toch, soft power is ook voor andere mensen wel degelijk van betekenis. Ook nu de carillonklanken zijn verzonken in de korte golven.
Kees Broere
