Kennisbank

Van Heinde en Verre: Notities van een terugkomer #23

Vorige week was ik bij Bertrand. Onbedoeld, want het regende en de taxi kon onze eigenlijke bestemming niet vinden. En juist dan, zo bleek maar weer eens, gebeuren de mooiste dingen. We stopten namelijk voor de deur van Bertrand, de oudste boekhandel ter wereld. Het was al een genot om kennis te maken met Lissabon, maar deze onverwachte vondst maakte het er allemaal nóg aangenamer op.

‘Livraria Bertrand’ ligt onopvallend ingeklemd tussen winkels als H&M, waar de mooiste mensen komen om te shoppen, en andere zeer eigentijdse zaken in de wijk Chiado. Maar zodra ik de drempel van de boekhandel was overgegaan, wist ik mij boven mijzelf en boven de tijd uit getild. In elk van de zes verschillende afdelingen die de winkel kent, voelde ik mij rondlopen in een wereld die sinds 1732 steeds is veranderd en steeds dezelfde is gebleven.

Weelde en magie

En dat alles terwijl mijn kennis van het Portugees te gering is om in die taal een roman of poëziebundel compleet te kunnen lezen. In Bertrand vind je ook boeken in het Engels of Frans, maar het overgrote deel bestaat toch uit werken in de eigen landstaal. En van al die duizenden boeken zijn er veel van of over de terecht beroemde en ook in Nederland bekende Portugese schrijver Fernando Pessoa en een van zijn tientallen ‘heteroniemen’.

Wat een weelde, al die letters in al die boeken, plank na plank. Zeker. Maar het gaat verder dan dat. Het heeft voor mij te maken met de magie van kunst in het algemeen en literatuur in het bijzonder. Zij laat je niet alleen op een nieuwe manier kennismaken met de alledaagse werkelijkheid, maar legt om deze tijdelijkheid ook iets wat ik hier bij gebrek aan betere woorden maar een ‘ring van eeuwigheid’ zal noemen.

Ik moest hieraan ook denken toen ik, terug in Nederland, op tv The Eternal Memory zag. Het is een prachtige en ontroerende documentaire over Liefde & Dood, die twee onpeilbare zaken die in elk leven hun onnavolgbare duel aangaan. De film is gemaakt door de Chileense Maite Alberdi en volgt de laatste levensfase in de relatie van Pauline Urrutia, een actrice en vroegere minister van Cultuur, en de oud-tv-journalist Augusto Góngora.

Gesloten bastions

Góngora lijdt aan alzheimer en gaat snel achteruit. Wat de film zo aangrijpend maakt, is niet alleen dat de journalist zijn greep kwijtraakt op de ‘tijdelijkheid’ die zijn hele werkende leven het geliefd en vertrouwd terrein was, maar ook dat hij beseft dat hij zijn ‘eeuwigheid’ aan het verliezen is. Zijn liefdespartner is een actrice en cultuurvrouw, maar dag na dag weet hij minder wie zij is. En de boeken op zijn werkkamer, die hem een leven lang intiem vergezelden, zijn gesloten bastions voor hem geworden.

Door zijn ziekte lijkt hij hiervan geen weet, en dus ook geen last meer te hebben. Maar soms nog schiet het besef van het verlies in rauwe, uiterst pijnlijke scheuten bij zijn geest naar binnen. ‘Help mij, help mij’, is het enige dat Augusto Góngora dan uit weet te brengen. Maar niemand, ook zijn geliefde niet, weet tot hem door te dringen, bij hem te komen, en verlichting te bieden.

Zo gruwelijk kan het leven zijn. Ook Pessoa wist het. Gruwelijk de moeite waard.

Kees Broere

 

 

Kees Broere

Met meer dan 40 jaar ervaring als journalist en schrijver heeft Kees duizenden artikelen geproduceerd voor landelijke media, honderden reportages voor televisie en radio gemaakt, en zes boeken geschreven. Kees Broere staat bekend om zijn open blik en combineert scherp inzicht met een verfrissende bescheidenheid.