Kennisbank

Van Heinde en Verre: Notities van een terugkomer #14


Het is een fascinerend zinnetje, ook voor mensen die zich er persoonlijk niets bij kunnen voorstellen: ‘De oorlog voelt als thuiskomen.’ Vijf woorden, geschreven door iemand die uit zeer rijke ervaring weet hij wat hij hiermee bedoelt. Want Hans Jaap Melissen is dé Nederlandse oorlogsverslaggever. Met zijn vorig jaar verschenen boek Van oorlog ga je houden vertelt hij ons veel meer dan een individueel verhaal.

Zelf ben ik nooit oorlogsverslaggever geweest. Wel heb ik als correspondent Hans Jaap een aantal keer ‘in het veld’ van oorlogs- en conflictsituaties ontmoet. Zoals in Kinshasa, bij de tumultueuze begrafenis van Laurent-Désiré Kabila, de vermoorde president van Congo. In de oost-Libische plaats Benghazi, bij het begin van de opstand tegen kolonel Khadafi. En in een aantal landen van West-Afrika, zoals Mali en Liberia.

In zijn boek schrijft Melissen over ‘de aantrekkingskracht van leven in de frontlinie’, zoals de ondertitel luidt. Ook voor wie die aantrekkingskracht volstrekt niet geldt, is het leerzaam zijn boek te lezen. Omdat het scherpe inzichten geeft in een even moeilijk als belangrijk beroep. Maar ook omdat het door zijn analyses en weergaven van gesprekken met andere deskundigen ons tevens het nodige vertelt over wat het betekent om in een nog altijd vredig land als Nederland te leven.

Intens

‘Thuiskomen blijft ingewikkeld,’ schrijft de journalist, ‘omdat je als enige leeft met wat je net allemaal hebt meegemaakt.’ Toch zullen de meeste thuisblijvers ervan uitgaan dat mensen als Hans Jaap Melissen uiteindelijk blij zullen zijn weer te mogen verkeren in een vredige omgeving, waarin mensen soms geen grotere zorgen hebben dan de vraag of zij hun boterham met margarine danwel met echte boter zullen besmeren.

Die blijdschap blijkt voor Melissen slechts ten dele te gelden. Hij is uiteraard een groot voorstander van vrede, overal en voor iedereen, maar is daarnaast ook op zoek naar een leven dat voor hem betekenisvol én, hij gebruikt het woord een paar keer, ‘intens’ is. Paradoxaal genoeg blijkt in dit verband ‘oorlog’ iets te zijn waarmee hij beter uit de voeten kan dan ‘vrede’.

Ser, nada más

Want een oorlog kent ‘minder complexiteit’: ‘De grijstinten van de vrede kunnen verwarrend zijn voor mensen die jaren een duidelijk zwart en wit hebben kunnen waarnemen.’ Mensen dus ook die zich niet hoefden af te vragen hoe zij hun boterham zouden smeren, maar of zij überhaupt wel in staat zouden zijn ergens een boterham te vinden. Want, zo maakt Melissen duidelijk: ‘in een oorlog staat overleven centraal en daarmee het leven zelf.’

Dat laatste is een onthutsende maar ook prachtige constatering. Het doet me denken aan die regel van de Spaanse dichter Jorge Guillen y Álvarez: ‘Ser, nada más’ – Zijn, niets meer. Het volle, pure leven. Dat vreemd genoeg in tijden van vrede steeds verder weg lijkt te schuiven en op een gegeven moment onbereikbaar dreigt te worden.

Waarmee juist de vrede ingewikkeld is. Want al die grijstinten, bedoeld om ons gelukkiger te maken door ons zo veel keuzemogelijkheden aan te reiken, kunnen dat vredige leven zó complex maken, dat we vooral bezig zijn om afwegingen te maken, verfijnde keuze op nog verfijndere keuze te stapelen, en daarmee juist aan ‘zijn, niets meer’ minder en minder toekomen.

Hans Jaap Melissen koos niet voor oorlog. Hij koos ervoor te gaan leven.

(De volgende Van Heinde en Verre verschijnt op 2 augustus)

Kees Broere

Met meer dan 40 jaar ervaring als journalist en schrijver heeft Kees duizenden artikelen geproduceerd voor landelijke media, honderden reportages voor televisie en radio gemaakt, en zes boeken geschreven. Kees Broere staat bekend om zijn open blik en combineert scherp inzicht met een verfrissende bescheidenheid.