Recensie | Els Borst: Medicus in de Politiek
Was Els Borst met haar achtergrond de juiste vrouw op de juiste plaats? Haar biografie is op een interessant moment verschenen, waarin de roep om een nieuwe bestuurscultuur alsmaar groter werd en het nieuwe kabinet inmiddels met een nieuwe ministersploeg gekomen is die hier aan moet gaan bijdragen. Mensen uit de praktijk met veel vakkennis. Sinds Els Borst staat er weer een arts aan het roer op het departement van Volksgezondheid. Ernst Kuipers en Els Borst met elkaar vergelijken is wellicht niet helemaal eerlijk, gezien Borst niet met eenzelfde soort crisis als de huidige coronacrisis te maken heeft gehad. Maar dat de lat hoog ligt voor Kuipers, staat na het lezen van dit boek van Nele Beyens in ieder geval vast.
Beyens is auteur van biografieën en docent cultuurgeschiedenis aan de Open Universiteit. Medische geschiedenis is haar specialisme. Zij schreef onder andere de biografie van de progressieve vrouwenarts Hector Treub. De drie kinderen van Els Borst gaven Nele Beyens toegang tot het familiearchief en tot alles wat Els Borst in haar leven verzameld en bewaard had. Zij interviewde een groot aantal mensen en deed grondig bronnenonderzoek.
Een vrouw met grote verdiensten voor de samenleving
Beyens heeft een voortreffelijke biografie geschreven. Het boek is niet alleen interessant om meer over de persoon Els Borst te weten te komen, maar ook een leerzaam boek. Via de persoon van Els Borst wordt een boeiend inkijkje gegeven in zowel de medische als de politieke wereld. Nele Beyens vertelt het verhaal van Els Borst in chronologische volgorde. Elk hoofdstuk beschrijft een periode uit haar leven. De focus ligt daarbij vooral op Borsts werkzame leven, eerst in de gezondheidszorg en later in de politiek. Het zwaartepunt van het boek ligt bij haar ministerschap van 1994 tot 2002, in de ‘paarse’ kabinetten Kok. Als minister van Volksgezondheid kreeg Els Borst te maken met een groot aantal medisch-ethische kwesties. Haar nalatenschap is indrukwekkend. Borst was niet alleen de brenger van de euthanasiewetgeving, maar ook van de regelgeving op het gebied van orgaandonatie, wetenschappelijk onderzoek met mensen, de behandeling van embryo’s, geslachtskeuze bij ivf, prenatale diagnostiek en de introductie van de basisverzekering.
Els Borst heeft als minister de wereld van politiek een menselijk gezicht gegeven, aldus Beyens. In het boek wordt duidelijk dat dit menselijke aspect er altijd al in zat. Al tijdens haar opleiding in het ziekenhuis wilde ze de patiënten echt als mensen behandelen. En ook als medisch directeur van het Academisch Ziekenhuis Utrecht (AZU) droeg ze het patiëntenbelang hoog in het vaandel. De benadering van patiënten moest ‘vriendelijker’ en ze stelde hier samen met haar collega’s nieuwe richtlijnen voor op.
Aan de wieg van ons nieuwe zorgstelsel
Het is mooi om te lezen hoe Els Borst op meerdere momenten gevormd wordt. Zoals in haar studententijd, waarin zij opbloeide en leerde het voortouw te nemen. Maar ook de functies voor haar ministerschap in het lab, ziekenhuis en de Gezondheidsraad vormden haar. Frappant is wel dat een vrouw met zo een lange en imposante carrière af en toe een ietwat laconieke houding had over bepaalde zaken. Bijvoorbeeld toen ze toetrad tot de directie van het AZU ‘Zo zie je maar hoe toevalligheden een rol kunnen spelen in een mensenleven’, reflecteerde ze daarover. Toch is het moeilijk te geloven dat ze haar carrière vooral te danken had aan toevalligheden en mannen die haar overhaalden voor bepaalde posities (zoals Hans van Mierlo die haar overhaalde voor het ministerschap). Niet voor niets werd zij tien jaar na haar vertrek uit de politiek minister van Staat. Terecht maakt dit boek dan ook duidelijk dat het Els Borst was die aan de basis heeft gestaan van ons huidige zorgstelsel.