Recensie | Datamacht en tegenkracht door Kathalijne Buitenweg
Na de Tweede Kamerverkiezingen is er een nieuwe Tweede Kamercommissie in het leven geroepen: de vaste Kamercommissie voor Digitale Zaken. De nieuwe Tweede Kamercommissie is geen overbodige luxe. In de afgelopen maanden is steeds duidelijker geworden hoe digitalisering de machtsverhoudingen verandert. Zo werd de Corona Melder-app onlangs tijdelijk uitgeschakeld omdat de privacy niet gewaarborgd kon worden en dachten Kamerleden te spreken met een medewerker van de Russische oppositieleider Navalny maar bleek dit een deep-fake te zijn. De nieuwe commissie ontstond naar aanleiding van het onderzoek van de Tijdelijke commissie Digitale Toekomst. Deze commissie, onder leiding van Kathalijne Buitenweg, concludeerde dat alle commissies digitalisering ‘erbij’ doen zonder gespecialiseerde ondersteuning en adviseerde een nieuwe commissie in te stellen. Kathalijne Buitenweg bespreekt in het boek Datamacht en tegenkracht de toenemende digitalisering en de gevolgen daarvan op beïnvloeding en machtsuitoefening.
Digitalisering; een vloek of een zegen?
Volgens Buitenweg is digitalisering zowel een vloek als een zegen voor de democratie. Internet heeft de drempel verlaagd om deel te nemen aan het publieke debat, voor actief burgerschap hoef je de deur immers niet meer uit. In 2010 schreef Buitenweg mee aan het verkiezingsprogramma van GroenLinks. Destijds werd nog vol optimisme een passage opgenomen waarin wordt gesteld dat het internet de plaaggeest van dictators is en een moderne democratie en creatieve economie leven van bytes en breedband.
De keerzijde: filterbubbels en microtargeting
Tien jaar later is Buitenweg niet zo positief meer: ‘’het internet kan ook een vloek zijn voor de democratie’. Buitenweg noemt bijvoorbeeld het gevaar van polarisatie. Door sociale media volgen we alleen mensen die op ons lijken of waarmee we bevriend zijn. Daardoor komen we volgens de voormalig politica nauwelijks andersdenkenden tegen. Het opkloppen van maatschappelijke tegenstelingen is de raison d’être van radicaal-rechtse partijen, stelt Buitenweg. Dit is volgens Buitenweg de reden dat partijen zoals Forum voor Democratie, de filterbubbels proberen uit te breiden met hun eigen kranten en televisiekanalen. Een ander gevaar schuilt volgens Buitenweg in microtargeting, waarbij burgers op maat gemaakt boodschappen ontvangen. Dit is alleen mogelijk met behulp van grote hoeveelheden persoonsgegevens. Als voorbeeld noemt Buitenweg de digitale campagnestrategie van D66 voor de gemeenteraadsverkiezingen in Den Haag. Voor de campagne werden vijf doelgroepen geselecteerd: jonge Marokkaanse moeders, roze kiezers, studenten, expats en mensen die twijfelden tussen D66 en GroenLinks. Op basis van gps-gegevens en big data, zoals telefoonabonnement en het bezoek aan bepaalde websites, werden leden van de doelgroepen gevonden op social media en kregen zij verschillende advertenties te zien. Buitenweg waarschuwt voor de gevaren van microtargeting: kiezers hebben geen goed beeld meer van de politieke prioriteiten van een partij, als deze uiteenlopende gedaantes aanneemt en zich aan elke kiezer kan voordoen als een one-issue partij
Macht over onze data heroveren
Met het boek doet Buitenweg een oproep aan ons allen, als burger, werknemer en internetgebruiker om tegenmacht te organiseren. Daartoe doet zij aantal concrete aanbevelingen in het boek. Zo pleit Buitenweg voor nieuwe wetgeving waarmee een halt wordt toegeroepen aan het verdienmodel van op maat gemaakte advertenties. Social mediaplatform dienen volgens Buitenweg transparantie te verschaffen over hun dataverzameling en algoritmes. Ook pleit Buitenweg voor meer zeggenschap voor werknemers op het gebied van technologie op de werkvloer. Een vraagstuk dat door het vele thuiswerken ook meer aandacht heeft gekregen. In het dankwoord schrijft Buitenweg dat zij in mei 2020 heeft besloten zich niet herkiesbaar te stellen voor de Tweede Kamer. Daarmee kan dit boek volgens haar beschouwd worden als een overdrachtsdossier.
Buitenweg laat met dit boek zien dat digitalisering ons allen raakt en daarmee is dit boek een must-read.