Raad van State: Akkoorden uit de polder bedreigen de rechtsstaat
De Raad van State heeft bedenkingen bij de democratische en juridische legitimatie van de akkoorden die de overheid de laatste jaren met diverse organisaties heeft gesloten. Hoe je hier ook over denkt, de kritiek doet vermoeden dat het poldermodel aan zijn zoveelste revival bezig is. De Public Affairs Academie en Van Oort & Van Oort komen de komende maanden nog uitgebreid terug op de consequenties hiervan voor de belangenbehartiging.
Alive and kicking
Sinds 2013 is een aantal akkoorden gesloten tussen de overheid en werknemers, werkgeversorganisaties en andere organisaties uit verschillende sectoren. Zo werden er meerdere akkoorden gesloten in de zorgsector en waren er ruim 40 organisaties betrokken bij het sluiten van het Energieakkoord. De akkoorden worden veelal geprezen vanwege de manier waarop een breed draagvlak voor ingrijpende beleidsmaatregelen is gevonden. Kortom, het poldermodel-nieuwe stijl lijkt alive and kicking te zijn. De Raad van State plaatste afgelopen week in zijn jaarverslag 2015 echter een aantal kritische noten. Wat zijn de gevolgen voor de democratie en rechtstaat?
Juridische ondermijning akkoorden
De Raad van State – het onafhankelijke advies orgaan van de regering– stelt dat de akkoorden de juridische basis van wetgeving ondermijnen: politiek-bestuurlijke overeenstemming en juridische besluitvorming schuiven steeds vaker in elkaar. Juridische en praktische overwegingen komen niet meer vóór besluitvorming aan bod, maar daarna. Door de vaak moeizaam gevonden overeenkomst tussen partijen tijdens de totstandkoming van een akkoord, lijkt de uiteindelijke overeenstemming onaantastbaar en zijn aanpassingen achteraf om juridische en praktische obstakels te overkomen bijna onmogelijk. Kortom, het proces dat eraan voorafgaat, geeft een akkoord een zekere mate van onschendbaarheid. Terwijl dat akkoord lang niet altijd het algemeen belang dient of juridisch uitvoerbaar is, aldus de RvS.
Polderen
Onlangs de kritiek vindt de RvS is beleidsvorming door akkoorden niet onwenselijk in een snel veranderende maatschappij waarin problemen om flexibele en snelle wetgeving vragen. Polderen biedt een mogelijkheid om relatief snel tot beleidsvorming met een breed draagvlak te komen. Maar het roept ook een vraag over de democratische waarde van dat beleid op. Doet polderen niet af aan het concept van een representatieve democratie? Het volk legt immers de verantwoordelijkheid voor de wetgeving bij haar vertegenwoordigers. Is het niet kwalijk dat het kabinet en de polder vervolgens die vertegenwoordigers voor voldongen feiten plaatsen? De RvS neemt waar dat er tegenwoordig wetsvoorstellen worden ingediend met enkel de motivatie dat het voorstel conform een gesloten akkoord is. De RvS stelt dat dit niet voldoende is en dat elk wetsvoorstel dat wordt ingediend, gepaard moet gaan met een inhoudelijke motivatie. Piet Hein Donner – vice-president van de Raad van State – lijkt in ieder geval klaar te zijn met het polderen. Bij de presentatie van het jaarverslag zei hij; “Je moet beter kijken naar wat er mogelijk is en [of] hetzelfde eventueel op een andere manier kan worden bereikt”. Donner sprak daarbij niet uit welke mogelijkheden hij voor ogen heeft.
Onderzoek
Bij de Public Affairs Academie en Van Oort en Van Oort was de revival van de polder ook al opgevallen. Daarom werken we sinds enkele weken aan een onderzoek naar de actualiteit en toekomst van het Nederlandse poldermodel. Hoe passen de recent gesloten akkoorden in de lange Nederlandse traditie van het polderen? Hoe werkt het poldermodel-nieuwe stijl? Wie zitten er aan tafel en hoe kom je aan tafel? Na de zomer komen wij hierop terug in een onderzoekspublicatie. Houd ons in de gaten!