Kennisbank

Nieuwe brede heroverwegingen op weg naar verkiezingen van 2021

Bijna tweeënhalf jaar na de vorige Tweede Kamerverkiezingen richt de politiek haar vizier langzaam maar zeker op de verkiezingen van maart 2021. Komend jaar staan tal van publicaties en adviezen op stapel die politieke partijen kunnen gebruiken als input voor hun verkiezingsprogramma. De partijen gaan het hier nog druk mee krijgen, want deze zomer maakte minister Hoekstra bekend dat het kabinet 16 ambtelijke werkgroepen instelt die in het kader van ‘brede maatschappelijke heroverwegingen’ gaan rapporteren over ‘opties’ voor toekomstig beleid.

Door Marcel de Ruiter

Niet voor het eerst
De instelling van de heroverwegingswerkgroepen vloeit voort uit een aantal moties die de Tweede Kamer de afgelopen tijd heeft aangenomen, met name de motie-Sneller c.s. over beleidsopties voor een volgende neergaande conjunctuur. Ook de motie-Wiersma/Bruins over beleid gericht op arbeidsproductiviteit en de motie-Van Weyenberg/Wiersma over lessen trekken uit maatregelen naar aanleiding van de vorige crisis hebben een rol gespeeld.

Het is echter niet de eerste keer dat er een brede heroverweging van overheidsbeleid plaatsvindt. In het najaar van 2009 zette het kabinet-Balkenende IV, naar aanleiding van de kredietcrisis, ook al brede heroverwegingen in gang. Dit resulteerde in 20 rapporten. Deze verschenen op 1 april 2010, toen het kabinet inmiddels al was gevallen. In een uitgave van het Tijdschrift voor Openbare Financiën uit 2010 beschrijven Peter van den Berg en Dick Kabel hoe er ook in een verder verleden heroverwegings-achtige operaties zijn geweest.

Veelomvattende opties
De onderwerpen van de nieuwe heroverwegingen variëren van klimaatverandering en innovatie tot gezondheidszorg en arbeidsmarkt. Volgens minister Hoekstra omvatten de opties die de werkgroepen in beeld gaan brengen “zowel investeringen en intensiveringen als hervormingen en besparingen, als ook het stoppen van beleid, en bieden verschillende beleids- en uitvoeringsvarianten”. De voorgestelde opties kunnen dus veelomvattend zijn en gaan, afgaande op deze woorden van minister Hoekstra, verder dan een groslijst met bezuinigingsideeën.

Waar dit relevant is, zullen de werkgroepen ook aandacht besteden aan de dwarsdoorsnijdende thema’s ‘maatschappelijke samenhang’, ‘brede determinanten van zorggebruik’, ‘productiviteit’, ‘digitalisering’ en de ‘stabiliserende functie van de overheid in de economie’.

Bezuinigingsideeën blijven relevant
Hoe dan ook zullen de nieuwe heroverwegingen van belang zijn op weg naar de verkiezingen van 2021. Maar hoewel de heroverwegingswerkgroepen mede adviseren over intensivering van beleid en de politiek de laatste jaren weer nadrukkelijk geïnteresseerd is in het uitgeven van geld, is enig realisme hierbij op zijn plaats.

Vanaf het  najaar van 2020 laten de meeste toonaangevende politieke partijen hun verkiezingsprogramma waarschijnlijk, zoals gebruikelijk, doorrekenen door het Centraal Planbureau. Om hun plannen te bekostigen, moeten de financiële experts van de partijen dan op zoek naar mogelijke bezuinigingen die zij hier tegenover kunnen zetten. Daarbij zullen ze ongetwijfeld een geïnteresseerde blik werpen op de heroverwegingsrapporten. Mochten tegen die tijd de economische prognoses tegenvallen, dan zal dat des te meer het geval zijn.

Samenstelling van de werkgroepen
Minister Hoekstra heeft de taakopdrachten van alle werkgroepen aan de Tweede Kamer gestuurd. Bij de taakopdrachten staat vermeld welke ministeries zitting hebben in welke welkgroep. Tabel 1 vat samen welk beeld hieruit naar voren komt. De ministeries van Algemene Zaken (AZ) en Financiën (FIN) nemen deel in alle werkgroepen. Ook de ministeries van BZK (15 keer) en EZK (12 keer) zitten vaak aan tafel. Als we uit de volgorde waarin minister Hoekstra de ministeries noemt, afleiden welk ministerie in welke welkgroep eerstverantwoordelijk of leidend is, zijn de ministeries van IenW en SZW (beide 3 keer) koploper. Het ministerie van BZK en het ministerie van JenV worden allebei 2 keer als eerste genoemd.

Tabel 1: Samenstelling interdepartementale werkgroepen in het kader van de brede maatschappelijke heroverwegingen (x betekent: ministerie heeft zitting in werkgroep; a betekent: ministerie is agendalid) (x is vetgedrukt als het het eerstverantwoordelijke ministerie betreft). Tekst loopt door onder tabel.

  AZ BZK BuZa BHOS DEF EZK FIN IenW JenV LNV OCW SZW VWS
Kwaliteit goed onderwijs met kansen voor iedereen x x x x x x x
Toekomstbestendig zorgstelsel x x x x x
Zorg voor een veilige omgeving x x x x x x
Eerlijk Werk x x x x x x a x x
Talenten benutten op de arbeidsmarkt x x x x x x x
Naar een inclusieve samenleving x x x x x x x
Goed wonen als onderdeel van integrale gebiedsontwikkeling x x x x x x x
Klaar voor klimaatverandering x x x x x x
Innovatieve samenleving x x x x x x x x x x
Naar een duurzamer voedselsysteem x x x x x x x
Naar een economie zonder afval x x x x x
Toekomstbestendige mobiliteit x x x x x a
Betere overheid richting burgers en bedrijven x x x x x a
Naar een wendbare migratieketen x x x a x x a
Veiligheid en veranderende machtsverhoudingen x x x x x x x x
Publieke belangen en concurrentiekracht in een open economie x x x x x a x a x
Aantal lidmaatschappen 16 15 2-3 2-3 2 12 16 6 7 4 4 9 8
Aantal keer eerstverantwoordelijk 0 2 0 0 1 1 1 3 2 1 1 3 1


Hoe verder?
De ministeries werken deze zomer aan het formeren van de werkgroepen en hun secretariaten. Vervolgens is het de bedoeling dat de werkgroepen zo snel mogelijk van start gaan en uiterlijk in februari 2020 hun onderzoeksrapporten afronden. Minister Hoekstra heeft aan de Tweede Kamer geschreven dat aan de werkgroepen wordt gevraagd om externe expertise zoveel mogelijk te betrekken.

De rapporten van de werkgroepen worden openbaar, omdat het kabinet ze aan de Tweede Kamer zal sturen. Dit zal gebeuren zonder kabinetsreactie of ambtelijk advies. Dit is een teken dat het kabinet het aan de politieke partijen overlaat om de bevindingen van de brede heroverwegingen al dan niet bij hun verkiezingsprogramma te betrekken.

Meer informatie over de brede maatschappelijke heroverwegingen van 2019/2020

Achtergrondinformatie over eerdere heroverwegingen