Making the world Greta again?
Deze week was ik bij de première van I am Greta, een ontroerende docu over de snelle rise to fame van het Zweedse klimaaticoon Greta Thunberg. Over hoe ze ‘gewoon’ besloot te spijbelen van school door voor het Zweedse parlementsgebouw te zitten. Over haar bloedstollende zeilreis naar de VN-top in New York. En over de onvoorwaardelijke en oprechte steun van haar vader.
Als er één persoon is die de afgelopen jaren heeft laten zien hoe je als individuele jongere het verschil kunt maken, is het Greta Thunberg wel. Haar schoolstaking voor het klimaat in augustus 2018 zette in korte tijd het klimaatprobleem bovenaan veel politieke agenda’s. Daarnaast inspireerde ze een hele generatie – zeven miljoen jongeren volgden haar voorbeeld en gingen meerdere malen de straat op. Deze ontroerende beweging wordt in de documentaire I am Greta van regisseur Nathan Grossman zorgvuldig gereconstrueerd.
Tegelijkertijd is het verhaal van Greta er ook één van vallen en opstaan. We zien een moedeloze Greta op de Zweedse verkiezingsavond, wanneer blijkt dat de Milieupartij zetels verliest. En er komen momenten van tranen voorbij, als ze zenuwachtig is voor een belangrijke toespraak, als ze haar moeder, zusje en honden mist, of als haar de moed in de schoenen zakt als er weer niets verandert.
Maar Greta gaat door, altijd met het bord met de kenmerkende woorden Skolstrejk för klimatet op zak. Met een ongelooflijke onverzettelijkheid, authenticiteit en oprechtheid laat ze zien dat je ook als vijftienjarig meisje de wereld kunt veranderen. We leren dat Greta’s interesse in het klimaat er al op jonge leeftijd in zat, en dat ze haar ouders ervan heeft moeten overtuigen veel duurzamer te gaan leven. Maar wat vooral blijft beklijven is Greta’s moed om consequent haar soms pijnlijke verhaal te doen, ongeacht of ze in gesprek is met Arnold Schwarzenegger of de Paus.
Tegelijkertijd laat de docu ook de ‘echte’ Greta zien. Ze heeft Asperger, een vorm van autisme, en heeft daarnaast in haar vroege tienerjaren periodes van depressie en mutisme – stilheid – doorgemaakt. Hierdoor was ze op school vaak mikpunt van spot; iets wat zich nu ironisch genoeg herhaalt, maar dan niet met klasgenoten maar met presidenten als Bolsonaro en Trump. Daarnaast wordt duidelijk dat Greta ondanks haar heldenstatus ook ‘gewoon’ een eigenwijze puber is, die al kibbelend met haar vader haar zin probeert door te drijven over de harde toon van haar speech, of gewoon over het eten.
Greta’s vader, acteur Svante Thunberg, steunt haar door dik en dun, zo blijkt in de documentaire. Of Greta nu in de trein zit naar een klimaatconferentie in Polen, de avond voor een optreden aan haar speech sleutelt of videobelt met een professioneel zeiler om een overtocht naar New York te regelen; haar vader is er altijd. De trots is hierbij vaak van zijn gezicht af te lezen, wat een ontroerend beeld oplevert. Tegelijkertijd maakt hij zich zorgen: hij volgt zelfs een reanimatiecursus om Greta te kunnen redden indien er iets ergs zou gebeuren. Want naast alle lof stromen ook – hoe ongelooflijk ook – de doodsbedreigingen binnen.
Toch hield ik als kijker ook om een andere reden een vervelende bijsmaak over aan de docu. Politici nodigen Greta graag uit, klappen hun handen stuk als ze spreekt en gaan gewillig met haar op de foto. Met de Franse president Macron als positieve uitzondering – hij leek wél oprecht geïnteresseerd in Greta en haar mening – maken de meeste beleidsbepalers gretig gebruik van haar aanwezigheid om hun eigen klimaat-PR een boost te geven. Een foto met een bekendheid als Greta is mooi meegenomen in campagnetijd, en al helemaal als het ook nog een jongere is.
En dan is er nog de vraag: hoe verder? Woorden zijn slechts woorden, zo beseft ook Greta zelf. Maar er moet iets gedáán worden. Het is ontnuchterend, zelfs licht cynisch, om te zien hoe Greta realiseert dat ze weliswaar aan het begin staat van een wereldwijde beweging, maar dat de hoeveelheid CO2 die de lucht in wordt gepompt nog steeds toeneemt. Als het op de been brengen van al die jongeren, praten met belangrijke politici en je leven compleet wijden aan één doel niet genoeg is, wat gaat dan wel voor verandering zorgen?
De “grotemensenwereld”, waar zowel Greta (op cynische wijze) als de politici (op licht kleinerende wijze) het over hebben, is inderdaad complex, zoals door iedereen wordt erkend. Desondanks moet verandering mogelijk zijn. Toch? De hoop die Greta blijft houden is bewonderingswaardig, maar ergens ook pijnlijk. Haar boodschap is duidelijk, de feiten zijn dat ook en de mensen die haar steunen zijn talrijk. Maar voorlopig is het niet genoeg. Er wordt gezegd dat mensen met Asperger totale focus en toewijding voor slechts één ding kunnen opbrengen. Of dit waar is, is lastig te zeggen, maar Greta zelf wenst iedereen “een beetje Asperger toe als het om het klimaat gaat.”
Ondanks deze kanttekeningen was het een prachtige documentaire die een uniek inkijkje geeft in het leven van Greta en de deels door haar geïnspireerde klimaatbeweging. Bovendien wordt wat mij betreft de vraag of Greta en haar familie een PR-machine is voor eens en voor altijd met ‘nee’ beantwoord. De docu laat op sublieme wijze zien hoe oprecht haar betrokkenheid is, wat de status van Greta als klimaaticoon volledig rechtvaardigt.
Aron Woonink is programmacoördinator van de Public Affairs Academie
Bron foto: Anders Hellberg