Boekrecensie | Leuker kunnen we het niet maken
Leuker kunnen we het niet maken: Over het toeslagenschandaal en de vrouw die het aan het licht bracht
Het Toeslagenschandaal mag met recht de titel ‘schandaal’ dragen. Over de omvang, de feiten en de gebeurtenissen is al veel gezegd en geschreven: tijdens debatten, in de media, in de rapporten Ongekend Onrecht en Blind voor mens en recht, maar ook in boeken zoals eerder geschreven door NSC-leider Pieter Omtzigt. De achtergrond en aanloop naar deze eruptie van dit overheidsfalen is echter minder bekend bij het grote publiek. Renske Leijten reconstrueert deze prelude in Leuker kunnen we het niet maken en legt hierin het handelen van de overheid vakkundig bloot.
Het boek beschrijft het verhaal van Eva González Pérez, dochter van Spaanse gastwerkers en de drijvende kracht van het aan de oppervlakte brengen van het wanbeleid binnen de Dienst Toeslagen. Het duurt even voor het boek tot ontbranding komt door de hoofdstukken waarin haar ouders, Santiago en Carmen, elkaar ontmoeten en besluiten hun leven voort te zetten in Nederland nadat Santiago gaat werken voor Philips en Eva geboren wordt. Eva wordt advocaat en raakt zelf nauw betrokken bij het Toeslagenschandaal nadat haar man Ahmet Gökçe, eigenaar van een gastouderbureau, wordt beticht van toeslagenfraude.
Wat volgt is een jarenlange juridische strijd met een hoog David tegen Goliath-gehalte waar menig jurist zijn of haar handen niet aan zou branden. González Pérez liet zich echter niet uit het veld slaan en bleek het voorbeeld te zijn dat doortastendheid en niet opgeven uiteindelijk toch loont. Als een pitbull beet zij zich vast in verschillende dossiers en procedeerde in meerdere zaken tot aan de Raad van State aan toe, waarin de soms kafkaëske handelswijze van de Belastingdienst en de Dienst Toeslagen ten aanzien van toeslagenouders pijnlijk aan het licht komt. Frappant genoeg hield dit aan ondanks het aankaarten in rapporten en memo’s van de Ombudsman, Sandra Palmen en de commissie-Donner.
Het disfunctioneren van het overheidsapparaat weet de activistisch ingestelde oud-politica in romanvorm goed te onthullen. Dit brengt zij in een kruisend verhaallijn van Joop Hack halverwege het boek naar voren. Hack, werkzaam voor de Belastingdienst en behandelaar van vele bezwaarschriften, wordt benaderd door Eva om informatie te verstrekken over een van de vele zaken. Hij twijfelt geen moment. Dat dit hem vele verhoren met hoge ambtenaren en zelfs een tijdelijke non-actiefstelling zou opleveren, had hij toen niet voor mogelijk gehouden.
Uit de verhalen van Joop wordt ook dat in deze kwestie de overheid er niet voor de burger was. Met het optrekken van rookgordijnen, negeren van rapporten en de nietsontziende fraudejacht bleek dat hier sprake was van een ongenadige en keiharde uitvoering van beleid wat kwetsbare burgers deed vervreemden van een betrouwbare overheid. Leijten baseert zich op gesprekken, feitelijke verslagen en Woo-verzoeken, maar tussen de regels door wordt ook een flink portie persoonlijke betrokkenheid zichtbaar.
Toch duurde het nog geruime tijd voor de bal is gaan rollen en het een heet hangijzer werd in politiek en bestuurlijk Den Haag. Als uiteindelijk de media en Leijten samen met Pieter Omtzigt en Farid Azarkan op het dossier duiken, volgt ook het sneeuwbaleffect wat de enorme omvang van gedupeerden van de fraude openbaart. Het uiteindelijke politieke proces waarin kabinet Rutte III sneuvelt wordt vervolgens chronologisch op papier gezet. Gezien de storm van media-aandacht die de afwikkeling al heeft gehad, een terechte keuze.
Juist in een schandaal waarin je door de vele gedupeerden, de duizelingwekkende bedragen die moesten worden terugbetaald en de lange nasleep van de herstelregelingen haast het bos niet meer ziet, is het goed om door de bril van perspectief van één van de hoofdpersonages te kijken. Leijten lijkt daarmee met een ode aan de volhardende González Pérez in geslaagd.
Auteur: Renske Leijten (Xander Uitgevers, Haarlem, 2024)
377 pp, €24,99
Op 5 september is Renske Leijten te gast bij de Online Boekenlunch van de Public Affairs Academie. Meer informatie vind je hier!