Het politieke woord van de week #2 – Rechtsstatelijk
De filosische kerkvader Augustinus, hij is nog maar 1595 jaar dood, had het over het begrip ’tijd’, maar zijn beroemde uitspraak hierover is op veel meer gebieden van toepassing: ‘Als niemand ernaar vraagt, weet ik het; als ik het wil uitleggen aan wie ernaar vraagt, dan weet ik het niet.’ Liefhebbers van hermetische poëzie zullen zich hierin mogelijk herkennen. Maar het gaat ook op voor zaken waarmee ieder van ons te maken heeft.
Zoals de politiek. ‘In Nederland leven we in een democratische rechtsstaat.’ Vrijwel iedereen die in de afgelopen halve eeuw in Nederland heeft gewoond en op de middelbare school een vak als maatschappijleer heeft moeten volgen, zal zich bij deze uitspraak iets kunnen voorstellen. Dat mogelijk steeds meer mensen het met de uitspraak oneens zijn, veronderstelt toch een begrip van de term ‘democratische rechtstaat’.
Maar waaraan moeten we dan denken? Aan checks and balances. Aan the rule of law. En aan, om het in gewoon Nederlands te zeggen, sterke maatschappelijke instituten en het waarborgen van de rechten van minderheden. Een medewerker van De Correspondent, Jelmer Mommers, vatte dit alles deze week samen in de volgens mij nieuwe term ‘dikke democratie’. Het is een fraaie, haast gezellige vondst, die hopelijk bredere verspreiding krijgt.
Uitholling en ondermijning
‘Drie hoeraatjes voor onze dikke democratie!’ ‘Als je aan onze dikke democratie komt, dan kom je aan mij!’ ‘Al is de fascistische leugen nog zo snel, onze dikke democratie achterhaalt haar wel!’ Woorden waarmee we ons tevreden en zelfingenomen op de borst kunnen kloppen, om daarna over te gaan tot de orde van de dag. Een steeds dunnere orde. Want de dikke democratie wordt door uitholling en ondermijning natuurlijk steeds magerder.
Doordat meestal van een geleidelijk proces sprake is, lijkt het soms alsof het met het die vermagering wel meevalt. Totdat, om een begrip uit de klimaatwetenschap te lenen, een kantelpunt wordt bereikt. We hebben het deze week kunnen lezen met betrekking tot de koraalriffen, die behalve fraai voor duikers en snorkelaars ook van groot ecologisch belang zijn. Steeds herstellen die zich. Totdat ze zich niet meer kunnen verweren. En dus sterven.
Alarmbellen
Voor de democratische rechtsstaat is het kantelpunt nog niet bereikt, zo houden politicologen en andere deskundigen ons voor. Maar onlangs stond in het weekblad De Groene een column van de rechtsfilosofe Tamar de Waal waarbij toch de nodige alarmbellen zouden moeten afgaan. Niet zozeer door wat De Waal schrijft over de VVD, het eigenlijke onderwerp van haar column, maar door een haast terloops gebrachte gedachte in de laatste alinea.
‘Een meerderheidscoalitie met rechtsstatelijke partijen na de komende verkiezingen lijkt nauwelijks meer haalbaar,’ schrijft Tamar de Waal. Het kan doemdenken zijn. Het kan ook de even nuchtere als ontnuchterende aanduiding van een sociaal-politiek omslagpunt zijn. Als de dikke democratie onvoldoende wordt geschraagd, zal zij zich niet meer kunnen verweren. En dus sterven.
Bedenk hierbij dan ook dat de meesten van ons in Nederland dankzij de democratische rechtsstaat zowel in welvaart als in vrede hebben kunnen leven. Maar inmiddels waart er een streep door het internet. Die is te zien op social media en geeft op basis van de verschillende verkiezingsprogramma’s aan welke partijen wel en welke niet voldoende bereid zijn de dikke democratie te steunen. Kijk er maar eens naar.
Kees Broere