Het politieke woord van de week #1 – Lijn
Het ‘kritisch Avro-lid’ Cor van der Laak, een van de memorabele tv-typetjes van Kees van Kooten, ging ooit naar het strand om daar met een stok een lijn te trekken. De golven die uit zee overvloeiden in het zand, zo maakte Van der Laak duidelijk, mochten niet over zijn lijn heen gaan. En verdomd, geen spatje zilt waagde het om ongehoorzaam te zijn. Zo eenvoudig kon het dus zijn om de werkelijkheid naar je hand te zetten.
Een lijn; een streep; een duidelijke afbakening. In het Engels kennen we de uitdrukking a line in the sand. Volgens de overlevering werd die in 1836 door de Amerikaanse kolonel William Travis met zijn zwaard getrokken in het zand van het fort Alamo, dat belegerd werd door soldaten van het Mexicaanse leger. Travis vroeg zijn manschappen over de lijn te stappen en zich daarmee bereid te verklaren het fort te verdedigen. Hun moed bleek overigens tevergeefs.
Een andere beroemde lijn in het zand, en nu komen we meteen ook dichter bij de huidige Nederlandse politiek, refereert aan de rivaliteit van de koloniale machten Frankrijk en Groot-Brittannië bij de westerse verdeling van het Midden-Oosten. Die rivaliteit speelde zich ruim een eeuw geleden af, maar de toen getrokken ‘Sikes-Picotlijn’ loopt helemaal door tot in de actuele geschiedenis van onder meer Israël en Palestina.
Weemoedige herinneringen
En daarmee zijn we tevens in Amsterdam, en bij de ‘rode lijn’ die naar schatting 250 duizend vreedzame demonstranten er afgelopen zondag trokken tegen het genocidale geweld in Gaza. Twee eerdere massaprotesten hiertegen, het opmerkelijke succes van een samenwerkingsverband van meer dan 100 maatschappelijke organisaties, vonden eerder dit jaar in Den Haag plaats. Het is lang geleden dat in Nederland zo veel mensen betogend op de been waren.
Er zijn meer beroemde voorbeelden van rode lijnen in de politiek. In 2012 trok Barack Obama, de Amerikaanse president aan wie veel betogers in Amsterdam en Den Haag mogelijk weemoedige herinneringen hebben, een rode lijn voor de toenmalige president van Syrië, Bashar al-Assad. Als die chemische wapens zou inzetten tegen zijn bevolking, zouden de VS militair in actie komen. Maar Obama hield zich niet aan zijn belofte.
Even tot hier
Slechts in komische tv-scènes, zo blijkt, is het mogelijk om met een lijn de werkelijkheid naar je hand te zetten en een overtuigende grens te trekken: ’tot hier en niet verder.’ In de politiek geldt veeleer: ‘even tot hier, en verder zien we wel.’ Soms is dat gruwelijk – vraag het slechts de nabestaanden van slachtingen in Israël en Palestina. Maar een politieke lijn, in het rood of in het zand, kan in Nederland niet anders dan een beweeglijke lijn zijn.
Dat heeft te maken met De smalle marges van democratische politiek. Het verwijst naar een betoog, alweer zo’n 55 jaar geleden, van Joop den Uyl, de PvdA’er die als leider van zijn sociaaldemocratische partij het premierschap heeft bekleed. Het leiden van een regering leidt niet zomaar tot radicale beleidswijzigingen, zeker niet in het compromissencoalitieland dat Nederland in de tijd van Den Uyl was.
Heeft het dan wel politieke zin om, eerst met 100, dan met 150 en afgelopen zondag met 250 duizend mensen een politieke lijn te trekken? Dat heeft het uiteraard. Elke ruimte telt, ook die van smalle marges.
Kees Broere