Een terugblik op het politieke jaar
Nu de parlementaire agenda weer is hervat blikt de Public Affairs Academie terug op het afgelopen politieke jaar. Het jaar viel samen met het eerste jaar van het kabinet Rutte IV. Vorige week vierde Mark Rutte de eerste verjaardag van zijn vierde kabinet. Op 10 januari 2022 stond het kabinet Rutte IV na ruim 300 dagen formeren eindelijk op het bordes van Paleis Noordeinde. Waar het kabinet Rutte IV bij de beëdiging nog op anderhalve meter stond, hebben gedurende het jaar ook andere crises de aandacht opgeëist. Ondanks dat het kabinet overduidelijk een verstandshuwelijk is, is het toch gelukt om een aantal grote hervormingen in gang te zetten. In dit blog blikken we terug op een aantal opvallende gebeurtenissen van het afgelopen jaar en kijken we vooruit.
Druk op de ketel
De ambities van Rutte IV waren én zijn torenhoog. 900.000 nieuwe woningen, een nieuwe bestuurscultuur en een oplossing voor de stikstofcrisis: om maar iets te noemen. Door de langdurige formatie staat er druk op de ketel. Het kabinet heeft slechts drie jaar voor de uitvoering van alle ambities uit het coalitieakkoord. Zo werd afgelopen zomer onder hoge druk het zorgakkoord gepresenteerd. Dertien partijen kregen de bijna onmogelijke opdracht om in een aantal maanden afspraken te maken over de toekomst van de zorg. Vlak voor Prinsjesdag zijn de plannen gepresenteerd, maar niet alle betrokken partijen wilden tekenen. De handtekeningen van MIND en de Landelijke Huisartsen Vereniging ontbraken. Naast het zorgakkoord presenteerde minister Helder dezelfde zomer ook de strategie om de ouderenzorg te hervormen. Ondanks de inspanningen kwam minister Helder echter voornamelijk in het nieuws door het WK voetbal in Qatar en mondkapjesdeal.
Bodem van de schatkist
Rutte IV kenmerkt zich ook vooral door de enorme bedragen die in het afgelopen jaar zijn uitgegeven. Waar voorgaande kabinetten van Rutte nog huiverig waren, gaat dit kabinet de strijd aan met klimaatverandering. Als gevolg van de oorlog in Oekraïne dringt het besef door dat Nederland niet langer meer afhankelijk kan zijn van Rusland. Een klimaatfonds van maar liefst 30 miljard moet ervoor zorgen dat Nederland in 2030 ten minste 55% minder CO2 uitstoot. De oorlog in Oekraïne heeft naast een vastgelopen asielopvang ook grote gevolgen voor de Nederlandse economie. De energieprijzen gaan door het dak en Nederland krijgt te maken met een historisch hoge inflatie van 10%. Om dit te bestrijden trekt het kabinet op Prinsjesdag €17 miljard uit. Maar benadrukte Sigrid Kaag, de maatregelen zijn tijdelijk. Waar in 2022 enorme bedragen zijn uitgegeven, lijkt in 2023 de bodem van de schatkist in zicht.
Populariteit daalt
Na een jaar is bijna de voltallige ministerploeg nog compleet. Alleen Henk Staghouwer trad af als minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Ter vergelijking: in Rutte III zijn er in totaal 11 bewindspersonen vertrokken. Staghouwer vond dat hij niet de juiste persoon was om de uitdagingen rondom stikstof in de landbouw aan te gaan. Ipsos heeft gedurende het jaar in kaart gebracht hoe kiezers de bewindspersonen beoordelen. Opvallend is het aantal onvoldoendes dat is uitgedeeld op het einde van het jaar. Politieke nieuwkomers Robbert Dijkgraaf en Ernst Kuipers scoren allebei relatief hoog: een 5,9 en een 5.5. Als één van de weinige ministers zag Dilan Yeşilgöz-Zegerius de waardering toenemen gedurende het jaar, van een 5,5 naar een 6.
Afgelopen zomer vierde Rutte zijn twaalfjarige premierschap, het maakte hem de langstzittende minister-president van Nederland. Desondanks kon hij in de peiling van Ipsos slechts rekenen op een 4.1. Maar ook binnen de VVD klonk voor het eerst kritiek op Rutte. De wet om asielzoekers te spreiden over gemeenten bleek een heet hangijzer binnen de VVD. Pas nadat Rutte persoonlijk het voorstel had verdedigd in de fractiekamer, gingen de kritische VVD-Kamerleden akkoord. Maar er was ook lof voor Rutte. De excuses voor het slavernijverleden werden, ondanks de timing en de locatie, gewaardeerd door velen.
Overbelasting in de Tweede Kamer
Een opvallende verandering dit jaar is de aandacht voor de mentale gezondheid. Niet alleen presenteerde staatssecretaris Van Ooijen een aanpak Mentale Gezondheid, ook in de Kamer leeft dit onderwerp. Hard nodig, want Ockje Tellegen (VVD) en Esther Ouwehand (PvdD) verlieten (tijdelijk) de Tweede Kamer vanwege overbelasting. Ook Harry van der Molen (CDA) besloot om vlak voor de kerst de Kamer te verlaten. Hij viel eerder al een aantal maanden uit en besloot nu de Kamer definitief te verlaten om gezondheidsproblemen te voorkomen.
In een poging om de werkdruk beheersbaar te houden worden commissiedebatten in toenemende mate op het afgesproken tijdstip gestopt en wordt een nieuwe datum gezocht voor de tweede termijn. Dat weerhield Kamerleden niet om moties in te dienen. Met maar liefst 5011 moties is in 2022 een record verbroken. Een record waarvan het maar de vraag is of de Kamerleden er trots op moeten zijn.
Nieuwe bestuurscultuur
Een nieuwe bestuurscultuur: misschien wel het woord van afgelopen jaar. Die nieuwe bestuurscultuur blijkt nog niet zo makkelijk te introduceren, maar Rutte IV doet voorzichtige stappen. Zo is het coalitieoverleg, waarin de fractievoorzitters en de top van het kabinet bijeen kwamen, afgeschaft. Met ‘’dilemmabrieven’’ wil het kabinet de Tweede Kamer vaker meenemen. Zo presenteerde minister Dijkgraaf in een Kamerbrief drie scenario’s voor de herinvoering van de basisbeurs. Aan de Tweede Kamer de keuze tussen het verhogen van basisbeurs of de aanvullende beurs. In een interview in de Volkskrant geeft Dijkgraaf hierop een reflectie: ‘’Ik grapte: Het is lengte keer breedte. Als het aan de ene kant wat langer moet, wordt het aan de andere kant wat korter. Maar ik kreeg moties dat het langer én breder moest. Dan merk je dat de Kamer vindt: we snappen de dilemma’s, minister, maar hak nu maar een knoop door’’.
Vooruitblikken
In het tweede jaar van Rutte IV staan de provinciale verkiezingen voor de deur. Zullen de linkse partijen winst boeken door de samenwerking tussen de PvdA en GroenLinks? Zal BBB daadwerkelijk de acht zetels behalen, zoals nu wordt gepeild? Zal Forum voor Democratie moeten inleveren aan JA21? De kabinetten van Rutte hebben nog nooit een meerderheid gehad in de Eerste Kamer. Het is de vraag welke invloed grote wijzigingen in de Eerste Kamer zullen hebben op de slagvaardigheid van het kabinet.