De spelregels van lobbyen op verschillende niveaus, ken jij ze?
Een overzicht van de regels op Europees, landelijk, provinciaal en gemeentelijk niveau
Op 6 maart jl. publiceerde De Volkskrant en de Open State Foundation een onderzoek over de lobbyregels bij provincies. In het onderzoek zijn de gedragscodes, registers en agenda’s van provincies geanalyseerd waarbij geconcludeerd werd dat er grote verschillen tussen de provincies zijn. Op gemeentelijk niveau kwam aan het begin van het jaar naar buiten dat het Openbaar Ministerie bijna 2 jaar celstraf eist tegen Haagse oud-wethouder De Mos. Hij zou bevriende ondernemers hebben geholpen in ruil voor donaties aan zijn partij. Waar corruptie en omkoping natuurlijk strafbaar is, is er ook vaak een grijs gebied in lobbyregels binnen de verschillende bestuurlijke lagen.
Zo worden op de bestuurlijke niveaus andere regels gehanteerd. Dat merk je als je je verdiept in de verschillende bestuurlijke lagen binnen je woonplaats, in mijn geval Amsterdam. Ik stem op volksvertegenwoordigers die zich verkiesbaar stellen om een zetel te bemachtigen in het Europees Parlement, de Tweede Kamer, de Provinciale Staten Noord-Holland en de gemeenteraad Amsterdam. Wat zijn de concrete regels betreffende transparantie en lobbyen binnen deze lagen? Wordt de agenda openbaar gemaakt? Is er een, al dan niet verplicht, lobbyregister? En laten politici zien waar zij het met verschillende belangenbehartigers over hebben gehad?
Gemeente Amsterdam
Meest recente informatie over transparantie en lobbyen in de gemeente Amsterdam is de raadsinformatiebrief met de beantwoording van schriftelijke vragen van 12 december 2022. Hierin wordt gevraagd of contacten tussen het college en (hogere) ambtenaren met lobbyisten worden gemonitord. Dit wordt volgens burgemeester Halsema niet gedaan bij zittende collegeleden. Er wordt wel bij collegeleden die vertrekken gevraagd hun opvolgende bezigheden te melden, in het kader van de draaideurregeling, de afkoelingsperiode en het lobbyverbod. De verantwoordelijkheid ‘ter preventie van oneigenlijke of overmatige beïnvloeding van politieke besluitvorming door lobbyisten’ wordt gelegd bij de collegeleden zelf.
Provincie Noord-Holland
Uit eerder genoemd onderzoek over lobbyregels van De Volkskrant en Open State Foundation is naar voren gekomen dat de provincie Noord-Holland onderaan staat op de transparantie-index. Er is in dit onderzoek gekeken naar de screening bij het aantreden van gedeputeerden, de afkoelperiode na vertrek, de opgave van neveninkomsten, de toegankelijkheid van openbare agenda’s en het bijhouden van schenkingen. Zo werkt Noord-Holland bijvoorbeeld met een gedragscode die inmiddels elf jaar oud is. Ook als we kijken naar afspraken van gedeputeerden met belangenbehartigers wordt dit in geen van de provincies in een openbare agenda bijgehouden. De provincie Noord-Holland heeft volgens het onderzoek helemaal geen openbare agenda.
De Tweede Kamer
Sinds 29 november 2021 bestaan er regels over een afkoelperiode en een draaideur-verbod. Het is voor ministers en staatssecretarissen in Nederland verboden om in de eerste twee jaar na hun vertrek aan de slag te gaan als lobbyist in het vakgebied waar ze als bewindspersoon actief waren. Er is daarnaast ook een register, maar dit is op basis van vrijwilligheid. In 2015 is de initiatiefnota van de leden Bouwmeester en Oosenbrug: “Lobby in daglicht: luisteren en laten zien” gepubliceerd. “Met als eerste het doel mensen een gelijke kans te geven tot beïnvloeding. Niet alleen machtige partijen en grote bedrijven, maar een brede groep betrokken mensen moet invloed kunnen hebben op wetgeving, beleid en besluitvorming. Door input uit brede kring te verzamelen, wordt tegenspraak georganiseerd, die de kwaliteit van voorstellen ten goede komt; het tweede doel. En tot slot kan de Tweede Kamer haar controlerende rol bij de gemaakte belangenafweging beter uitvoeren, ons derde doel.”
Het Europees Parlement
Binnen de gemeente Amsterdam, de provincie Noord-Holland en de Tweede Kamer is er dus veel gebaseerd op goed vertrouwen en vrijwilligheid. In de Europese Unie bestaan er strengere regels dan wij in Nederland hebben. Hier wordt ook gewerkt met een register waarin lobbyisten zich in dienen te schrijven samen met de organisatie die ze vertegenwoordigen. In dit transparantieregister staan meer dan 12.500 vermeldingen. Als je niet ingeschreven staat, is het niet toegestaan om contact te hebben met iemand van de Europese Commissie, het Europees Parlement of de Europese Raad. Het voordeel hiervan is dat je daadwerkelijk ziet wat de uitgaven van bedrijven zijn om beleid te beïnvloeden.
Het public affairs-vak
Ook voor het public affairs-vak ligt er een verantwoordelijkheid. Als kantoor behartigt Van Oort & Van Oort op integere en transparante wijze de belangen van opdrachtgevers. Op dit moment is er geen wet- of regelgeving die specifiek toeziet op het public affairs-vak. De Beroepsvereniging van Public Affairs (BVPA) heeft een richtlijn opgesteld die voor ons bureau de basis is voor onze werkzaamheden:
“Public Affairs is een vak dat volgens de BVPA in alle openheid bedreven moet worden. De BVPA moedigt daarom initiatieven aan die leiden tot meer transparantie en democratische verantwoording over contacten tussen overheid, politiek en belanghebbenden. Voorwaarde hiervoor is dat dergelijke maatregelen doeltreffend zijn en geen schijntransparantie creëren.”
Wat mij betreft blijven we ons inzetten voor een zo helder mogelijk klimaat waarbij het duidelijk is welke verschillende belangen er spelen.
Thijs Uildriks, junior adviseur Public Affairs