Boekrecensie | Vrijuit: Over Rusland en de liefde voor een land die niet wederzijds bleek te zijn
Tussen liefde en repressie
In februari verscheen het boek Vrijuit: Over Rusland en de liefde voor een land die niet wederzijds bleek te zijn van Iris de Graaf, voormalig Ruslandcorrespondent voor de NOS. In dit persoonlijke en indringende boek neemt De Graaf de lezer mee in haar beleving van een land dat jarenlang een bijzondere plek in haar hart had, maar dat door oorlog, censuur en wantrouwen uiteindelijk onherkenbaar veranderde.
Het boek is opgebouwd uit twee verhaallijnen. Enerzijds beschrijft De Graaf de ontluikende liefde voor Rusland, geworteld in haar familiegeschiedenis. Samen met haar grootmoeder neemt ze ons mee naar het Rusland van weleer, waarbij nieuwsgierigheid naar haar afkomst en een groeiende fascinatie voor de Russische taal en cultuur centraal staan. Anderzijds biedt het boek een scherp en soms beklemmend verslag van haar tijd als correspondent in Moskou, waar ze wordt geconfronteerd met toenemende druk, controle en vijandigheid tegenover westerse journalisten.
Hoewel De Graaf haar droombaan vervult, ontdekt ze al snel de keerzijde van het werk onder een autoritair regime. Censuur, wantrouwen en de voortdurende spanningen tussen ‘het Westen’ en Rusland vormen haar dagelijkse werkelijkheid. Haar journalistieke integriteit wordt keer op keer in twijfel getrokken. Haar appartement wordt doorzocht en ze staat continu onder toezicht van de Russische inlichtingendiensten. De Graaf probeert het land in al zijn complexiteit te tonen, maar blijft in de ogen van de autoriteiten slechts een ‘westerse journalist’, het symbool van een vijandige buitenwereld.
Ondanks alle tegenwerking blijft De Graaf proberen de maatschappelijke gelaagdheid van het land in beeld te brengen. Maar wanneer de oorlog tegen Oekraïne uitbreekt en woorden als “oorlog” juist officieel verboden worden, neemt voor haar in Rusland de repressie toe. Niet alleen op straat, maar ook persoonlijk ervaart De Graaf steeds sterker de beklemming van de nieuwe wetgeving.
De worsteling tussen liefde en repressie loopt als een rode draad door het boek. Waar De Graaf zelf de schoonheid ziet van taal, cultuur en mensen, wordt ze steeds verder beperkt in haar mogelijkheden om dat aan het NOS-publiek te tonen. Wanneer door de druk van de autoriteiten en het risico op arrestatie haar veiligheid niet langer is gegarandeerd, moet De Graaf terugkeren naar Nederland. Het gedwongen vertrek, gepaard met het besef dat een terugkeer naar Rusland waarschijnlijk voorgoed uitgesloten is, onderstreept op indringende wijze de kwetsbaarheid van vrijheid.
Sterre van Oort
Vrijuit: Over Rusland en de liefde voor een land die niet wederzijds bleek te zijn
Lebowski, Amsterdam, februari 2025
