Boekrecensie | Het geval Hekse Falsema; Waarom Nederland zijn vrouwelijke politici haat
De heks is terug – en ze heet Halsema (of Kaag of Simons)
Een taxirit, een bijnaam en een analyse die verder reikt dan de dagkoersen van de media. In zijn essay ‘Het geval Hekse Falsema’ onderzoekt schrijver en essayist Daan Heerma van Voss hoe haat tegen machtige vrouwen niet alleen een probleem van individuele personen is, maar ook een symptoom van iets groters: een democratie die worstelt met haar eigen gendernormen.
Van taxirit naar de spiegel
Tijdens een rit in een taxi noemt de chauffeur de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema “Hekse Falsema”. Het lijkt een onschuldige versprekingsgrap, maar voor Heerma van Voss is het aanleiding tot een reflectie op de manier waarop vrouwen met macht stelselmatig worden gedegradeerd tot karikaturen.
Daarbij neemt hij de lezer mee langs mythologische, historische en hedendaagse beelden van vrouwen – van Griekse godinnen tot publieke figuren als Sigrid Kaag en Sylvana Simons. Vrouwen die zich in de arena van macht begeven, zo stelt hij, worden beoordeeld op een onmogelijke vier-eenheid: ze moeten tegelijk competent, warm, bescheiden en charismatisch zijn: het cijferslot voor vrouwelijke macht. Wordt één van de vier eigenschappen gemist, dan lonkt het publieke oordeel: “heks”, “hoer”.
Vrouwenhaat als structureel probleem
Heerma van Voss legt in scherpe bewoordingen bloot hoe deze beoordelingsstructuren niet toevallig of individueel zijn, maar geworteld in eeuwenoude patronen van haat naar vrouwen. In interviews met vrouwelijke politici komt niet alleen die haat naar voren, maar ook de stilzwijgende verwachting dat zij zich hier maar tegen moeten wapenen.
Het ondermijnt actief de legitimiteit van vrouwelijke leiders en, breder nog, het vertrouwen in democratische instituties. Als vrouwelijke gezagsdragers op sociale media systematisch worden weggezet als ‘heks’ of erger, dan vormt dat een frontale aanval op het gezag zélf.
Geen moraal
‘Het geval Hekse Falsema’ is geen moralistisch pamflet. In plaats daarvan biedt het een spiegel. Aan mannen, vooral, maar impliciet ook aan de samenleving als geheel. “De haat,” schrijft Heerma van Voss, “is zelden écht tegen die ene vrouw gericht. Ze is een uitlaatklep voor een gevoel van controleverlies.” Daan Heerma van Voss levert een bijdrage aan het maatschappelijk debat over democratie en gelijke (gender)kansen. En toch merk ik dat het essay ergens blijft hangen, zeker in de laatste hoofdstukken.
De verdieping in hoe mannen naar vrouwen kijken en een vorm van bedreiging ervaren, raakt een gevoelige lijn. Ik zie de inzet van Heerma van Voss op een helder en beschouwend betoog. Maar toch ontkom ik als lezer niet geheel aan een irritatie die ik het hele boek niet eerder ervoer dan bij deze laatste hoofdstukken: het is typisch geschreven door een man. Maar wellicht geeft dat ook de complexiteit van het onderwerp aan.
Marielle van Oort
Het geval Hekse Falsema; Waarom Nederland zijn vrouwelijke politici haat
