Boekrecensie | Pontificaal sociaal
Onverstoorbaar sterk
De biografie Pontificaal sociaal van Sylvester Hoogmoed werpt uitgebreid licht op het leven en werk van Ien Dales (1931-1994), een van de meest spraakmakende politici van haar tijd. Hoogmoed, eerder biograaf van Ramses Shaffy, richt zich op de publieke en bestuurlijke loopbaan van Dales, met slechts beperkte aandacht voor haar persoonlijke leven. Het resultaat is een politieke biografie die het leven van deze gedreven politica gedetailleerd en met bewondering beschrijft.
Het moment heeft een bijna mythische status gekregen: kandidaat-minister Ien Dales die tijdens de formatie van het derde kabinet-Lubbers in 1989, omringd door journalisten, over het Binnenhof beende. Met haar stevige handtas zwaaiend riep ze resoluut: “Zeg heren, wilt u me bij de auto laten, verdikkeme.” Haar onverbloemde verschijning werd direct iconisch. In een tijd waarin de omgang tussen bewindslieden, Kamerleden en journalisten nog overwegend afstandelijk en correct was, week Dales daar opvallend van af. Ze zei wat ze dacht.
Vormingswerk
De biografie begint met de jeugd van Dales in een hervormd gezin, dat in de oorlogsjaren zwaar werd getroffen. Hoogmoed schetst hoe de vroege dood van haar vader en de evacuatie tijdens de Slag om Arnhem een blijvende impact op haar hadden. Al in haar puberteit vormde zich het karakter dat we herkennen van de politica: voor niemand bang, slordig, baldadig en dominant. Het vormde haar en legde de basis voor haar eerste baan bij Kerk en Wereld.
Waarom dit haar zo trok, blijft eigenlijk een raadsel . Ze wilde immers arts worden. Maar de kracht van Dales lag in het leiden van discussies op het vormingscentrum van Kerk en Wereld, waar ze opklom tot directeur. Ze vroeg in debatten door en nam nooit genoegen met een half antwoord. Maar in de roerige jaren zestig en zeventig moest ze ook laveren tussen de banden van het instituut met de Hervormde kerk en haar linkse staf, wat haar uiteindelijk opbrak.
Van Rotterdam naar Den Haag en Nijmegen
Ze vertrok en werd directeur van de Sociale Dienst in Rotterdam. Daar wist ze een reorganisatie in goede banen te leiden, waarna ze in 1981 PvdA-staatssecretaris van Sociale Zaken werd onder minister Joop den Uyl. In die rol moest ze een korting op het ziektegeld verdedigen, waardoor de vakbeweging zich fel tegen haar keerde. Het liet haar koud. Ze was niet onder de indruk van de FNV en schuurde daarmee met toekomstig premier Wim Kok.
Den Haag verbaasde haar, irriteerde haar en was te veel vorm en meestal te weinig inhoud. Het kabinet hield geen stand. Ze werd Kamerlid na de verkiezingen, maar het enthousiasme was niet groot. De interne competitie, het afvangen van vliegen en geharrewar over woorden waren niet aan haar besteed.
In 1987 – na een volle termijn in de Kamer- werd Dales burgemeester van Nijmegen. De baan paste bij haar: direct zaken regelen, minder stroperigheid en dicht bij de burger. Bij haar aantreden beloofde ze dat het geen tussenbaan zou worden, maar die belofte kon ze niet waarmaken. Na twee jaar ging ze terug naar Den Haag, nu als minister van Binnenlandse Zaken.
Terug in Den Haag
Als minister zette Dales zich in voor de Wet Gelijke Behandeling. Ze ontwierp een nieuw decoratiestelsel, waarin de nadruk lag op maatschappelijke verdiensten in plaats van maatschappelijke status. Veel onderscheidingen voor ambtsjubilea, de zogenaamde “zitlinten”, moesten wijken voor de actieve burger.
Ook valt haar standpunt over immigratie op, waarbij ze optrok met VVD-leider Frits Bolkestein. Ze zag de multiculturele samenleving als een feit, én als iets waarmee we blij moesten zijn. Maar ze zag ook dat het schuurde in de volkswijken, met de groeiende afstand tussen burger en politiek en het gevaar van oplopende spanningen. Verder agendeerde ze de integriteit van het bestuur (ambtelijk en politiek). Haar uitspraak “Een beetje integer kan niet” is wellicht het meest bekend. Ze was haar tijd ver vooruit, aangezien al deze thema’s nog steeds op de agenda staan.
Toch nog onbekend
Er is veel geschreven en beweerd over Ien Dales. Ze zou knorrig, standvastig, moedig, recalcitrant, daadkrachtig, selectief en pragmatisch zijn geweest. Dales riep weerstand en bewondering op. Dat blijkt uit deze biografie.
Dicht bij de persoon Dales kom je echter niet. Ze was functioneel aanwezig, had een afstandelijke humor en van haar privéleven weten we nog steeds niet veel. Haar zus Joke geeft in het boek enige kleur, maar verder blijft het flets. Dat doet recht aan de oud-bewindspersoon, maar zorgt nog steeds voor vragen.
Twintig jaar voordat Pim Fortuyn het Binnenhof op zijn kop zette met zijn eigenzinnige stijl, wist Dales met haar onorthodoxe en authentieke optreden de gemoederen te beroeren. Pontificaal, zonder franjes, maar wel met een blijvende impact.
Sylvester Hoogmoed – Pontificaal Sociaal
