Boekrecensie | De Groningers hadden altijd gelijk
Politiek met de zachte stem
In oktober verscheen het boek “De Groningers hadden gelijk” van Tweede Kamerlid en voormalig staatssecretaris Hans Vijlbrief (D66). Het boek behelst zowel een feitenrelaas van Vijlbriefs tijd als staatssecretaris Mijnbouw, waarin hij zich voornamelijk bezighield met de gaswinning in Groningen, als een politiek pleidooi om te luisteren naar hen naar wie normaal gesproken niet geluisterd wordt.
In zijn boek schrijft Vijlbrief gedetailleerd over de gecompliceerde problemen rondom de gaswinning in Groningen. De processen omtrent de schadeafhandeling en de versterking van huizen liepen moeizaam, de sociale problemen in de regio zijn groot en gaandeweg komt Vijlbrief erachter dat er aanzienlijke mentale schade van de aardbevingen is bij de verschillende generaties in het aardbevingsgebied. Maar bovenal was er woede en een groot gebrek aan vertrouwen bij de Groningers in de politiek. Het wordt Vijlbrief duidelijk dat Den Haag een ereschuld heeft in te lossen bij de mensen in Groningen en Noord-Drenthe.
Contouren van oplossingen
Vijlbrief besluit al vroeg om regelmatig naar Groningen af te reizen om te horen waar de pijnpunten liggen en wat men daar zelf wil en nodig heeft. Volgens hem moet ‘de politiek eerst luisteren voordat zij spreekt’. Zo houdt hij ‘speekuren’ om te praten met de mensen die het zwaarst getroffen zijn door de gevolgen van de aardbevingen.
In deze gesprekken met de bewoners en ook de bestuurders uit het aardbevingsgebied wordt de grootte en de complexiteit van het probleem steeds duidelijker, maar steken tegelijkertijd ook langzaam de contouren van mogelijke oplossingen zich af. Bijna aan het einde van zijn ambtsperiode slaagt Vijlbrief erin om de gaskraan in Groningen definitief dicht te draaien, dit ondanks een rits aan tegenslagen die hij hiervoor moet zien te overwinnen.
Zo valt Rusland Oekraïne binnen, kort na zijn aantreden als staatssecretaris Mijnbouw, en zijn er grote zorgen over de gasvoorraden en de sterk stijgende energieprijzen. Ook valt uiteindelijk het kabinet door onenigheden over migratie, voordat het wetsvoorstel om de gaskraan dicht te draaien beide Kamers is gepasseerd, en op het einde lijkt het wetsvoorstel ook nog eens te sneuvelen door een fout (of was het een politiek spel?) van de VVD-fractie in de Eerste Kamer.
Daarnaast slaagt Vijlbrief erin om afspraken te maken over de (processen voor) schadevergoedingen, wordt er een compromis bereikt om de huizen in Groningen en Noord-Drenthe ‘aardgasvrijgereed’ te maken en ligt er nu een Groningenwet (die nog niet is aangenomen) om over een langere periode de sociale structuren in Groningen te versterken, de regio perspectief te bieden en uiteindelijk hopelijk de ereschuld in te kunnen lossen.
Op zijn best is Vijlbrief in zijn boek in zijn analyse over de oorzaken van het wantrouwen van de mensen jegens de politiek en bestuurders in Den Haag, en zijn ‘pleidooi voor een ‘politiek met de zachte stem’ om het vertrouwen weer te herstellen. Er is volgens de voormalig staatssecretaris sprake van een toegenomen complexiteit in beleid en bestuur, die niet iedereen bij kan benen. In deze grote complexiteit is de overheid steeds hardvochtiger geworden, plaatste zij steeds de regel boven de bedoeling achter de regel en werd wantrouwen jegens de burger zo een structureel onderdeel van beleid en uitvoering.
Naast de mensen staan
Volgens Vijlbrief kan de overheid het vertrouwen van de burger alleen terugwinnen door mensen eerst zélf vertrouwen te geven en de bedoeling van de regel weer als leidraad te nemen. Bestuurders en politici moeten volgens hem meer naar buiten treden, het gesprek en het echte contact aangaan en naast de mensen gaan staan, zodat zij zich gehoord en gesteund voelen.
Vijlbrief beschrijft dat dit in Groningen gedeeltelijk gelukt is: mensen voelden zich gehoord en het wederzijds begrip is toegenomen. Opvallend is echter dat bij de verkiezingen die volgden op de val van het kabinet in 2022, de PVV ook in Groningen de grootste is geworden en Vijlbrief daar naar eigen zeggen niet heel veel stemmen heeft opgehaald. De vraag rijst daarom of politiek met de zachte stem dan wel het antwoord is op het wantrouwen in de politiek en het grote succes van populistische partijen? Of hebben we simpelweg nog niet lang en goed genoeg geluisterd om het vertrouwen terug te winnen? Een vraag die des te relevanter is gezien niet alleen de ‘ruk naar rechts in Europa’, maar ook de recente verkiezingswinst van Trump in de Verenigde Staten.
De tijd zal het leren. Maar in de tussentijd, en eigenlijk altijd, rust op ons allen de morele plicht om te luisteren naar hen die normaal niet gehoord worden, en om de menselijke maat en vertrouwen in de burger weer centraal te stellen.
Minke van Egmond
Hans Vijlbrief, De Groningers hadden altijd gelijk
Uitgeverij Prometheus
192 bladzijden, €20,99
