Kennisbank

Analyse: de Miljoenennota in 7 visualisaties

Dinsdag was het Prinsjesdag! Hét startschot voor het politieke seizoen, maar ook het moment waarop men stilstaat bij de politiek-economische realiteit van het moment. Maar wat vertellen de data ons? Hoe staat de economie er op dit moment voor? En wat is de impact van de coronacrisis tot nu en met het oog op de komende jaren? Wij zochten het voor je uit en hebben de belangrijkste bevindingen uit de Miljoenennota voor je op een rijtje gezet in zeven visualisaties.

Tip: de meeste visuals zijn interactief. Ga er met je muis overheen om extra info te zien. 

De Miljoenennota uitgeschreven

In de Miljoenennota wordt een (politieke) samenvatting gegeven van alle rijksbegrotingen die door het kabinet worden ingediend. Verschillende beleidskeuzes worden toegelicht en in de nationale en internationale economische context geplaatst. Naast veel tabellen en figuren bevat de Miljoenennota ook tekstuele passages die de lezer een idee geven van de koers die het kabinet wil inzetten. Ondanks het feit dat het kabinet op dit moment demissionair is, valt hier toch het nodige uit te halen. We hebben de platte tekst uit de Miljoenennota’s voor 2020 (opgesteld toen corona nog geen issue was), 2021 (eerste corona-Prinsjesdag) en komend jaar naast elkaar gelegd.

Miljoenennota in woorden, 2020

Wat direct opvalt is dat de termen ‘corona’ en ‘coronacrisis’ in de Miljoenennota over het jaar 2020 (zie boven) nog ontbrak; logisch, want toen het document werd opgesteld kon het virus nog niet worden voorzien. Verder lijken de woorden gerelateerd aan dossiers wat beter verdeeld: zo is een term als ‘zorg’ nog niet zo dominant en zijn ook thema’s als ‘onderwijs’, ‘investeringen’ en ‘veiligheid’ te vinden.

Miljoenennota in woorden, 2021

Dat is in 2021 wel anders (zie boven). De coronacrisis en zorgen over de economie domineren de tekst. Een thema als ‘brede welvaart’ krijgt een stuk minder aandacht, terwijl het aandeel voor ‘zorg’ relatief gezien een stuk groter is. Niet voor niets doet een woord als ‘goed’ het een stuk minder in corona-editie 2021.

Miljoenennota in woorden, 2022

In Miljoenennota 2022 (zie boven) 2022 zijn de verschillen nog een tandje heftiger. Zorg domineert de tekst en komt met afstand het meest voor, gevolgd door ‘coronacrisis’ (en daaraan gerelateerde termen). Toch verschijnen ook deels aan corona gerelateerde thema’s als onderwijs, veiligheid en de arbeidsmarkt. In 2022 is de aandacht voor het thema ‘brede welvaart’ nog weer wat kleiner.

Uitgaven en inkomsten

Als we de woorden even achter ons laten en in de cijfers duiken, is het goed allereerst te kijken naar uitgaven en inkomsten. Ook hier hebben we even niet-coronajaar 2020 en de coronajaren 2021 en 2022 met elkaar vergeleken. Wat hier opvalt, is dat de uitgaven wederom gestegen zijn, maar dat het ‘gat’ met de inkomsten kleiner is dan in de Miljoenennota van 2021.

Hoe zit het per uitgavenpost en inkomstenbron? Wat direct opvalt: de loon- en inkomstenbelasting is sterk gestegen, net als de omzetbelasting. Verder zijn de kleinere inkomstenbronnen relatief gelijk gebleven; maar in algemene zin zien we op verschillende terreinen een toename aan inkomsten. Aan de uitgavenkant is het beeld soortgelijk. De uitgaven aan sociale zekerheid zijn weliswaar iets gedaald ten opzichte van 2021, maar op bijna alle andere terreinen nemen de uitgaven toe.

Economische groei versus Eurozone en wereld

Hoe zit het met de economische groei in Nederland? Allereerst kunnen we de groei – uitgedrukt als ontwikkeling bbp volume – voor, tijdens en na de coronashock vergelijken met de gehele eurozone en de gehele wereld. Wat opvalt is dat Nederland in grote lijnen meebeweegt met de internationale en vooral Europese economie, maar in iets gematigder vorm. De krimp was in ons land niet zo groot als in de rest van de Eurozone, maar tegelijkertijd is ook de geraamde groei minder sterk. Vooral dat eerste is opvallend: als handelsland is Nederland sterk afhankelijk van wereldwijde import en export, maar de grafiek laat zien dat de klap hier minder sterk was dan in de landen om ons heen.

Als we puur naar Nederland kijken sinds de coronacrisis, zien we een interessant beeld. Onderstaande figuur laat zien dat de schok groot was, maar dat dat ook gold voor de veerkracht van de economie. Als we de berekeningen moeten geloven zal het bbp zich vanaf eind 2021 stabiliseren tot een matige groei. Overigens is het beeld uit de Miljoenennota inmiddels geactualiseerd door het Centraal Bureau voor de Statistiek – in het tweede kwartaal van 2021 groeide de economie niet met 3,1%, maar 3,8%. Dat hebben we hieronder ook doorgevoerd.

Begrotingstekort en schulden

Hoe heeft de staat van de Nederlandse begroting, het zogeheten EMU-saldo, en de bijbehorende schuld corona doorstaan? In de figuur hieronder zie je worden deze twee vragen beantwoord. Wat opvalt is dat het begrotingstekort als percentage van het bbp enorm is  gestegen door corona, als gevolg van de stijgende zorgkosten en sociale zekerheidskosten (zie verderop in deze analyse). De komende jaren neemt het begrotingstekort naar verwachting af, al is er wel een (beperkt) blijvend effect van corona waar te nemen. Voor wat betreft de schuld geldt in mindere mate hetzelfde; deze stijgt even maar neemt later wel weer af als percentage van het bbp.

 

Corona-uitgaven tot nu en komende jaren

We hebben ook de (geraamde) overheidsuitgaven aan de coronacrisis vanaf het begin van de pandemie tot en met 2023 op een rijtje gezet. Zoals verwacht zijn de ministeries van SZW en VWS verantwoordelijk voor de meeste uitgaven, maar sommige andere ministeries drukken ook fors op de begroting. Wat ook opvalt zijn de vele uitgaven die de komende twee jaar nog volgen, voor verschillende ministeries.

Benieuwd hoe jij data en onderzoek kunt benutten in je public affairs-strategie? De Public Affairs Academie en Van Oort & Van Oort ontwikkelen op dit moment een uitgebreid portofolio aan data-gerelateerde diensten. Meer weten? Neem contact op met Aron Woonink via aron@pa-academie.nl of 0628377956.

Bronnen: Miljoenennota’s 2020, 2021 en 2022; Macro-Economische Verkenningen CPB 2020, 2021 en 2022.